تعریف هرباریوم Herbariumهرباریوم از دو کلمه لاتین ” هرب” به معنی گیاه ( علف ) و ” آریوم” به معنی محل نگهداری“هرباریوم ” یعنی محل نگهداری گیاهان خشک شده شناسنامه دار . درواقع هرباریوم مجوعه از گیاهانی است که با روشهای علمی پرس و خشک شده تا رنگ و ظاهر آنها بطور طبیعی حفظ شود و ضمن شناسایی اسامی علمی آنها مورد طبقه بندی قرار گرفته و در قفسه های مخصوص جهت آموزش و تحقیق نگهداری می گردند.فعالیتهای آزمایشگاه هرباریوم :۱- فعالیتهای صحرایی در عرصه طبیعیت شامل جمع آوری گیاهان , …۲- پرس کردن , خشک کردن , نصب گیاهان برروی شیت هرباریومی , شناسایی و نامگذاری و دسته بندی آنها۳- جمع آوری گیاهان برای استفاده دانشجویان در کلاسهای عملی گیاهشناسی , تشریح و رده بندی , علفهای هرز و …０- برگزاری کلاسهای عملیمجموعه اي از نمونه هاي گياهي خشك شده هرباريوم ناميده مي شود. چنين مجموعه اي براي تحقيقات سيستماتيك ضروري است. نمونه هاي هرباريومي اساس بيشترين شناخت ما از الگوي تنوعات در طبيعت را تشكيل مي دهند. اين مجموعه ها تنوعات ريخت شناسي جمعيت ها ، گونه ها و تاكسون هاي بالاتر ، پراكنش جغرافيايي و اختصاصات بوم شناختي آنها را نشان مي دهند.همچنين يك متخصص سيستماتيك با مطالعه ي چندين نمونه از سراسر دامنه پراكنش جغرافيايي يك گونه ، مي تواند زما ن گلدهي و ميوه دهي آن را مشخص كند.علاوه بر اين ، بخش هاي كوچكي از نمونه را ( با كسب اجازه ) مي توان براي مطالعات گرده شناسي ، فراساختار ، ريز ريخت شناسي ، آناتومي و( اگر كيفيت نمونه مناسب باشد ) DNA جدا نمود . همچنين نمونه هاي گياهي خشك شده به عنوان اسناد علمي براي نشان دادن حضور يك گونه در يك مكان خاص ( در يك مطالعه محيطي يا فلوريستيك ) يا شناسايي يك گياه استفاده شده در يك آزمايش يا گياهي كه كروموزوم هاي آن شمارش شده است يا نمونه DNA يا عصاره شيميايي از آن استخراج شده است به كار مي روند.جمع آوري گياهانهنگام جمع آوري گياهان بايد نكات خاصي را در صحرا ثبت نمود. اين نكات عبارتند از :1- مكان : كشور ، استان ، يا ديگر تقسيمات كشوري ، فاصله از جاده يا شهر ، عرض و طول جغرافيايي .2- تاريخ جمع آوري3- نوع زيستگاه و گونه هاي همراه4- ارتفاع ، به ويژه در مناطق كوهستاني5- هر گونه اطلاعاتي در مورد گياه كه در نمونه خشك و پرس شده واضح نخواهد بود مانند رنگ گل و يا برگ ها ، فرم رويش ، اندازه گياه ، وجود شيره رنگي يا شيري ، ويژگي هاي پوست ، فراواني و نوع گرده افشان ها .نام جمع آوري كننده و همكاران او بايستي در داده هاي صحرايي آورده شود. اين اطلاعات را مي توان در يك دفترچه صحرايي ( يا كتابچه جمع آوري )، يا يك ضبط صوت يا رايانه دستي ثبت نمود.گياه يا گياهان جمع آوري شده بايستي نمايانگر تنوعات مشاهده شده در جمعيت باشند. ممكن است براي نشان دادن مناسب الگوي تنوع مشاهده شده چندين نمونه لازم باشد. گياهاني را انتخاب كنيد ك هبه خوبي رشد كرده و بيمار نباشند. در صورت امكان بايستي گياه كامل جمع آوري شود؛ هيچ گاه فقط يك گل يا برگ تنها جمع آوري نشود ! در صورت امكان نمونه بايستي همرا ه با بخش هاي زيرزميني باشد. نمونه هاي فاقد گل و ميوه جمع آوري نشوند ؛ شناسايي چنين نمونه هايي مشكل است . گياهان علفي بزرگ ممكن است هنگام جمع آوري نياز به تا كردن يا برش هاي دقيق داشته باشند . در اين صورت قطعات بايستي به ترتيب مشخص شوند مانند بخش هاي پائيني ، مياني و بالايي گياه . در چنين مواردي بايستی دقت كنيد كه اطلاعات مهم از دست نروند. هنگام جمع آوري درختان يا درختچه ها نياز به جمع آوري ريشه نيست ؛ فقط چند شاخه كه نشان دهنده ي تنوع در صفات رويشي و زايشي گياه است بريده مي شود .برخي از گياهان لازم است كارهاي خاصي بر روي انها انجام شود . گياهان گوشتي ( يا ميوه هاي بزرگ آبدار ) را مي توان به طور طولي يا عرضي برش داد؛ در چنين گونه هايي اگر مواد گياهي ابتدا با قرار دادن در يك ماده نگهدارنده مانند اتيل الكل قرار داده شوند يا در آب بسيار داغ كشته شوند يا اگر گياه منجمد شود ، ممكن است نگهداري بهتر صورت گيرد. گياهان شناور يا غوطه ور را مي توان در يك تشت آب قرار داد و با يك قطعه كاغذ آنها را برداشت. در گونه هاي تك پايه يا دوپايه بايستي هر دو گل نر و ماده جمع آوري شوند.به هر گياه كه جمع آوري مي شود بايستي يك شماره داده شود تا اطلاعات مربوط به آن تحت آن شماره ثبت شود. اكثر متخصصان سيستماتيك شماره گذاري را از 1 شروع مي كنند و در تمام مسافرت ها به ترتيب شماره ها افزايش مي يابد ، اما سيستم هاي شماره گذاري ديگري نيز امكان دارد مانند استفاده از شماره گذاري جديد براي هر سال يا هر ناحيه خاص ( 1-97 ، 2- 97 براي گياهان جمع آوري شده در سال 1997 يا 1-H ، 2-H براي گياهان جمع آوري شده در منطقه هيسپانولا ) .اكثر متخصصان سيستماتيك گياهي همراه داشتن لوازم زير را ضروري ( يا حداقل خيلي مفيد ) مي دانند :دفترچه يادداشت صحرايي ، پرس صحرايي يا پاكت پلاستيكي محكم ، پرس خشك كن ، لوازم حفاري ، قيچي باغباني ، روزنامه ، ذره بين دستي × 10 ، چاقوي جيبي ، مداد نرم و نقشه . اقلام مفيد ديگر شامل شيشه ها و مايعات نگهداري ، دوربين و فيلم ، گياه خشك كن دستي ، دافع حشرات ، قطب نما ، ارتفاع سنج ، دستگاه تعيين موقعيت جهاني ، ريسمان محكم ( براي بستن برچسپ گياهان يا پاكت هاي نمونه ) و دانه هاي سيليكاژل ( براي خشك كردن مواد براي مطالعات DNA ) .پرس كردن و خشك كردن گياهانوقتي كه يك گياه جمع آوري شد و اطلاعات صحرايي مربوط به آن نوشته شد بايستي با استفاده از يك پرس گياهي ، پرس و خشك شود . بايستي گياه قبل از پژمرده شدن پرس شود. يك پرس گياهي يا پري خشك كن شامل دو قطعه چوبي ( تخته پرس ) كه با چوبهاي به ابعاد ” 18 × ” 1 ساخته شده است ؛ دو تسمه پرس ( يا طناب ) براي بستن پرس ؛ خشك كن براي جذب آب نمونه هاي گياهي ؛ و هواكش چين دار (مقوا يا آلومينيوم چين دار ) كه باعث ايجاد جريان هوا در سراسر پرس مي شود ، است.يك روزنامه دور نمونه گياهي پيچيده مي شود كه بر روي آن شماره نمونه نوشته مي شود ( اين شماره همان شماره اطلاعات ثبت شده در دفترچه يادداشت صحرايي است ) يا مي توان شماره را بر روي يك قطعه كاغذ نوشت و آن را به نمونه بست . نمونه بايستي به گونه اي مرتب گردد كه سطح بالايي و پاييني برگ ، گل و / يا ميوه ديده شوند. ميوه هاي بزرگ و سخت بايستي از گياه جدا شده و به دقت علامت گذاري و جداگانه بسته بندي و نگهداري شوند. مواد گياهي بايستي به قدر كافي صفحه روزنامه را بپوشانند ، براي گياهان كوچك چند نمونه در يك صفحه قرار داده مي شود ، ولي گياهان بزرگ بايستي تا شده يا به چند قطعه بريده شوند.پرس به اين ترتيب قرار داده مي شود : تخته پرس ،هواكش ، خشك كن ، روزنامه ( با نمونه گياهي ) ، خشك كن هواكش و به همين ترتيب ادامه مي يابد تا در آخر با قرار دادن يك تخته پرس ديگر بسته مي شود. پرس بوسيله دو تسمه محكم بسته مي شود. هنگامي كه نمونه همراه با ميوه هاي سخت چون فندقه هاي بلوط يا گردو پرس مي شود ، خشك كن يك سمت نمونه ( در در روزنامه اي كه در آن پيچيده شده است ) را مي توان با يك قطعه فوم ( Foam ) كائوچو جايگزين نمود. فوم باعث توزيع متعادل فشار در اطراف ميوه شده و از چروكيده شدن برگ هاي نزديك ميوه جلوگيري مي كند. ( اگر فوم در دسترس نبود مي توان چند لايه دستمال كاغذي اطراف ميوه قرار داد ).حمل يك پرس خشك كن بزرگ به مناطق دور ممكن است عملي نباشد. بنابراين اغلب نمونه هاي گياهي در يك پرس صحرايي ( تخته هاي پرس همراه با چند مقوا و مقداري روزنامه ) ، اسكولوم (يك جعبه فلزي استوانه اي كه با روزنامه هاي مرطوب پر شده است ) يا پاكت پلاستيكي به مكاني كه بتوان آنها را به يك پرس خشك كن منتقل كرد ( يا به هر راه ديگر آ»ها را پرس نمود ) ، حمل مي شوند.در پرس گياهي ، گياهان را مي توان به چند طريق خشك نمود. مي توان پرس را در معرض نور خورشيد ( يا مكاني خشك ) قرار داد و خشك كن را هر روز عوض كرد ، يا پرس را مي توان بر روي سقف وسيله نقليه بست. اما استفاده از يك منبع حرارتي مصنوعي ترجيح داده مي شود. خشك كن هاي گياهي ابزاري جعبه مانند يا صفحه مانند اند كه پرس را به صورت آويزان در بالاي يك منبع گرمايي كه از نوارهاي فلزي ، صفحات داغ قابل كنترل ، گرمكن هاي صحرايي يا فن توليد مي شوند نگه مي دارند. گرماي خيلي زياد ( بيش از 45 درجه ) مي تواند باعث بي رنگ شدن نمونه ها يا حتي شعله ور شدن پرس و نمونه ها شود. پرس و خشك كن بايستي گونه اي تنظيم شود كه هواي گرم از از ميان پرس گياهي جريان پيدا كند و رطوبت آنها را بگيرد. ميوه هاي سخت بزرگ يا مخروط را مي توان از نمونه جدا كرد و آنها را جداگانه خشك نمود. قسمت هاي گوشتي يا ترد را كه بهتر است در يك مايع نگه دارنده مانند الكل يا فرمالين نگه داشته شوند ، مي توان در يك محفظه پلاستيكي قرار داد . گلهاي ظريف را مي توان در يك مايع نگه دارنده قرار داد و در يك قطعه دستمال كاغذي يا كاغذ توالت غير جاذب پرس نمود.نمونه هاي حجيم ، مانند نمونه هاي داراي برگ هاي چرمي / يا ساقه هاي گوشتي ضخيم را مي توان مستقيما بين دو مقواب چين دار قرارداد تا زودتر خشك شوند. صفحات آلومينيومي چين دار سريعتر از مقوا گياهان را خشك مي كنند و تغيير حالت نمي دهند. اما سنگين و گرانند.پرس گياهي بايستي به دقت از نظر محكم بودن بررسي شود و در صورت لزوم سفت شود. هنگامي كه حرارت يكنواخت نيست مي توان پرس را برگرداند. اكثر نمونه هاي گياهي در 1 تا 4 روز خشك مي شوند و مواد گياهي هنگامي كه خشك شوند سفت مي شوند.وقتي نمونه هاي گياهي خشك شدند بايستي به دقت بسته شوند كه نشكنند. اگر رطوبت هوا بالاست بايستي نمونه هاي گياهي را ( پس از سرد كردن ) در يك پاكت پلاستيكي كاملا بسته قرار داد و دانه هاي سيليكاژل به آ ن افزود.اگر لوازم خشك كردن گياه فراهم نباشد ، مواد گياهي را مي توان به طور موقت در الكل ( يا ديگر نگه دارنده هاي مايع ) نگهداري كرد. در اين روش مجموعه اي از نمونه ها درون روزنامه پيچيده مي شود و با دست وريسمان فشرده مي شوند. سپس اين بسته در يك پاكت پلاستيكي قرار داده مي شود و حدود نيم ليتر الكل 60-70 ٪ در آن پاشيده مي شود و پاكت بسته مي شود. الكل درون پاكت بخار شده و باعث حفظ نمونه گياهي براي چند هفته مي شود ، بعدا مي توان نمونه هاي گياهي را خارج و پرس و خشك نمود. پاكت هاي بسته شده حاوي نمونه هاي گياهي را در يخچال مي توان براي مدت يكي دو روز نگه داشت.شناسايي گياهگياهان را مي توان پس از جمع آوري ، پرس و خشك كردن شناسايي نمود، اما شناسايي نمونه هاي تازه يا نمونه هايي كه در محيط هاي نگهداري مايع نگه داشته مي شوند آسان تر است. مواد گياهي خشك را اگر در آب جوش حاوي يك ماده مرطوب كننده مانند ايروسول OT ( دي اكتيل سديم سولفوسيانات ) يا مواد شوينده نرم كننده ، نرم كنيم ، بهتر تشريح مي شوند. قبل از شناسايي يك نمونه گياهي بايستي ويژگي هاي خاصي از آن را به دقت مشاهده نمود. استفاده از يك ذره بين × 10 يا حتي ميكروسكوپ مي تواند براي مشاهده دقيق به ما كمك كند، مخصوصا در مشاهده ويژگي هاي گل و نوع كركها مفيدند. با استفاده از دو سوزن تشريح ، انبرك نوك تيز يا يك برگه تيغ ، تشريح گياه آسانتر است. داشتن يك خط كش ميلي متري براي اندازه گيري ضروري است. مشاهدات ضروري عبارتند از :1- فرم رويش2- آرايش، شكل، نوك، قاعده، لبه ها و رگبندي برگ.3- صفات مربوط به كرك ها4- ويژگي هاي گل ( كه در فرمول گل جمع بندي مي شوند ).5- تمكن و تعداد تخمك6- نوع ميوه . چسپاندن و پردازش نمونه هاي هرباريومي وقتي نمونه گياهي جمع آوري ، پرس و خشك شد بر روي يك صفحه كاغذ مرغوب بايگاني با اندازه معين ( در ايالات متحده 16.5 × 11.5 ) چسپانده مي شود ( با چسپ يا نوار محكم يا نخ ). بخش هاي مهم جدا شده از گياه مانند دانه ها ، ميوه يا بخش هاي گل در يك پاكت كوچك گذاشته شده و بر روي صفحه چسپانده مي شود.اطلاعات مربوط به نمونه از دفترچه يادداشت صحرايي بر روي يك برچسپ نوشته مي شود كه شامل نام گياه ، مكان جغرافيايي كه گياه از آنجا جمع آوري شده است ، زيستگاه ، اطلاعات مهم مربوط به گياه كه در نمونه خشك شده آشكار نيستند ، تاريخ جمع آوري ، نام جمع آوري كننده و شماره جمع آوري است. اين برچسپ روي صفحه ، معمولا در گوشه راست سمت پايين چسپانده مي شود . پس از آنكه نمونه چسپانده شد ، نام هرباريوم بر روي صفحه مهر مي شود كه سند مالكيت آن است و يك شماره مسلسل براي حفظ ترتيب صحيح گزارشات به آن افزوده مي شود.نمونه ها را مي توان به ترتيب الفباي خانواده ، جنس ، گونه و يا براساس يك سيستم طبقه بندي خاص مانند سيستم انگر يا كرونكوئيست در هرباريوم قرار داد. نمونه هاي هرباريومي اگر با دقت استفاده شوند تا مدت نامحدودي دوام خواهند داشت. اما . نمونه هاي هرباريومي در معرض آسيب حشرات مختلف ، قارچ ها و آتشند و بايستي در گنجه هاي مخصوص ( كمدهاي هرباريومي ) و در شرايط آب و هوايي كنترل شده نگه داري شوند.